Irish article

Contents
Previous
Next

As Geailge

As Gaeilge

Na Naoimh Éireannach
sa Phiocard agus i bhFlóndras

Caibidéal A Dó

By Tomás Ó Fiaich

The map of Europe showing the influence of Irish monks in the early medieval period is most dense in the area which today corresponds to north-eastern France and Belgium. This chapter of Tomás Ó Fiaich’s book sketches the stories of the most illustrious of the Irish monks who worked in this area during this period.

Deisceabail N. Columbán, cuid acu ina nÉireannaigh agus cuid acuá ón Mhór-Roinn, ba luaithe a leathnaigh an manachas amach ó Luxeuil ar fud thuaisceart na Fraince agus ar aghaidh thar theorainn an lae inniu go lr na Beilge sa 7ú céad. An té a onórtar inniu mar phríomhaspal na Beilge, N. Amand, is in Aquitaine a rugadh é, ach oileadh faoi riail N. Columbán é. Sula bhfuair Columbán féin bás bhí dea-chaidreamh bunaithe idir na manaigh Éireannacha agus uaisle na Fraince, rud a chuaigh ar sochar do fhás an mhanachais sa chéad ghlúin eile. Sin an fáth go dtugann Prinz 'manachas Hiberno-Fhrancach' ar an chineál manachais a shíolraigh ó Luxeuil sa chéad leath den 7ú haois. Ó Éirinn a tháinig an síol, an spiorad agus an riail bheatha, ach ón Fhrainc féin a tháinig formhór na manach, agus na ríthe agus na huaisle go léir a thug tacaíocht dóibh.

Is leor beagán samplaí a thabhairt den tionchar ollmhór a bhí ag Luxeuil. Chuaigh beirt shagart ó Éirinn, Fricor agus Caidoc, i bhfeidhm chomh mór sin ar Richarius, duine de uaisle na Piocairde, gur fhág sé saol na cúirte chun mainistir a bhunú faoi riail Cholumbáin a fuair a hainm uaidh féin — St Riquier. Bheannaigh Columbán iníon Chagneric, duine de uasal-aicme Meaux agus bhunaigh sise (Fara) an clochar cáiliúil a baisteadh óna hainm — Faremoutiers. Thug Wandrille, cúnta an pháláis, a chúl leis an saol agus bhunaigh sé mainistir Fontenelle in aice le Rouen timpeall 648 — St Wandrille a thugtar mar ainm ar an áit anois. Bhí Ouen tar éis bualadh le Columbán agus é ina ghasúr agus i dtrátha 636 bhunaigh sé mainistir Rebais faoi riail an Éireannaigh. I Rebais a oileadh Philibert, an té a bhunaigh Jumieges in aice le Rouen timpeall 655. Thug an Bhanríon Bathild cuireadh do mhanaigh Luxeuil mainistir nua a thosú i gCorbie i 657 agus bhunaigh sí féin clochar ban rialta faoi riail Cholumbáin i Chelles in aice le Páras. I Luxeuil féin a oileadh N. Omer, easpag Therouanne, agus Valery, ab Leucone, agus Bereharius (Berchaire), ab Montier-en-Der. B'fhíor don té a scríobh beatha an aba dheireanaigh sin nuair a dúirt sé: 'Cén áit anois, cén chathair nach aoibhinn leo easpag nó ab a bheith i gceannas orthu a oileadh faoi riail an fhir naofa sin?’

Ach siúd is gurbh iad na Francaigh fein is mó a leathnaigh riail Cholumbáin ar fud na Fraince, bhí corr-Éireannach ina mease fosta. Duine acu sin ba ea Deicolus — is dócha gur Dicuil nó Céile Dé a bhí mar ainm air sular fhág sé Éire. Nuair a ruaigeadh Columbán as Luxeuil bhí Deicolus róbhreoite lena chomóradh agus d'fhan sé ina dhíthreabhach i sléibhte na Vosges. Bhronn an tiarna áitiúil leadhb thalaimh air ar ball, agus ar a chuid talaimh féin a bhunaigh sé mainistir Lure. Deir a 'Bheatha' (nár scríobhadh go ceann trí chéad bliain) gur dheartháir le Naomh Gall a bhí ann.
Maíonn 'Beatha' N. Roding nó N. Rouin a bhí ina ab ar mhainistir Beaulieu san Argonne, gurbh Éireannach eisean chomh maith (b'fhéidir gur ó Ruaidhin a shíolraigh an t-ainm) agus go dtáinig sé chun na Fraince in éineacht le Columbán. D'fhéadfá a rá dá bhrí sin go raibh an manachas á leathnú ag deisceabail Cholumbáin ar feadh glúine ar a gconlán féin go dtí go dtáinig díorma nua as Éirinn i lár an 7ú haois chun tuilleadh tacaíochta a thabhairt dóibh.

Naomh Fursa is iomráití den choilíneacht nua, cé gur bheag an tionchar a bhí aige ar an cheantar go dtí tar éis a bháis. Tá sean- teampaill in onóir do naomh dárbh ainm Fursa i gContae Chiarraí, i gContae na Gaillimhe agus i gContae Lú go dtí an lá inniu. Ní fios arbh ionann an triúr nó arbh é an fear céanna nó fear eile a d'imigh thar sáile. Cé go n-abraíonn an Vita Prima gur ar bhruach Loch Oirbsean a rugadh é, tá cúpla sifín beag sa ghaoth a cheanglaíonn fear na Fraince le Contae Lú. Bhunaigh sé mainistir Cnoberes-
burgh i Sasana (Burgh Castle faoi ghiota de Great Yarmouth inniu), agus ar ball d'fhág sé a dheartháir Faolán i mbun na mainistreach sin agus thaistil sé féin chun na Fraince (c. 644-5). Chuir sé mainistir ar bun i Lagny i ndeas do Pháras agus d'éag sé i 649 nó 650. Bhí a cháil imithe chomh fada sin roimh a bhás gur ghlac maor pálais Neustria (Erchinoald ab ainm dó) seilbh ar a chorp mar thaise luachmhar le haghaidh an teampaill nua a bhí sé a thógáil i bPéronne. I gceann tamaill ruaigeadh Faolán agus a chuid manach as Cnoberesburgh agus tháinig siad le baint fúthu ag tuama Fhursa (650). Cuireadh an triú deartháir, Ultan, i mbun na mainistreach níos déanaí, agus ar dhul in éag dó tháinig an comhluadar faoi stiúir Éireannaigh eile, Ceallán (+ 706), file agus comhfhreagróir an scoláire Shasanaigh Aldhelm.

Ar feadh dhá chéad bliain i ndiaidh bhás Fhursa d'fhan Péronne i seilbh na nGael — b'fhéidir go dtí gur scrios na Lochlannaigh in 880 í. Hospitale Scottorum a bhí ann chomh maith le monasterium Scottorum, áit a dtiocfadh leis an ógchléireach agus leis an aithríoch ó Éirinn an chuid eile dá saol a chaitheamh le hurnaí agus leis an bheatha rialta, agus áit a bhféadfadh an Gaeloilithreach dídean na hoíche a fháil ar a bhealach chuig scrín ní b'fhaide ó bhaile. Go leor manach ó Éirinn a bhí ag taisteal chun na Mór- Roinne ina dhiaidh sin, thug siad iarraidh cuairt a thabhairt ar Péronne, óir bhí Fís Fhursa ar Ifreann tar éis clú an naoimh a scaipeadh agus thuig siad go raibh corp neamhlofa an naoimh le feiceáil ann go fóill. Ní iontas ar bith dá bhrí sin go gcuirfí isteach in Annala na hÉireann ó am go ham obit manaigh a d'éag i bPéronne (Cathair Fhursa a thug na hAnnala uirthi) díreach mar dá bhfaigheadh sé bás i gCluain Mac Nóis nó i Lios Mór. Nó gur thosaigh scríobhaithe na Mór-Roinne a ghlaoch Peronna Scottorum ar an bhall coimhthíoch seo ina measc. Nó go raibh deabhóid do Naomh Pádraig beo i bPeronne go han-luath agus gur ón mhainistir sin a shíolraíonn cuid de na cóipeanna is sine dá bhfuil againn de Fhaoistin Phádraig. Nó gur fhás Péronne ina entrepot tábhachtach le lámhscríbhinní ó Éirinn a scaipeadh ar fud na hEorpa, sa chruth go bhfuil lámhscríbhinní a bhí sa mhainistir sin tráth le fáil chomh fada soir le Leningrad inniu. Níor éag Faolán i bPéronne ach d'imigh leis isteach sa limistéar fiáin atá i ndeisceart na Beilge anois. Chaith sé tamall i dtús báire i Nivelles, áit a raibh mainistir dhúbailte a bhunaigh N. Geartrúid, iníon Pippin Landen, agus a máthair, N. Íde, timpeall 640. Bhí an mhainistir seo ag leanúint riail na nÉireannach ón tús ach níor bunaíodh go speisialta do Éireannaigh í. I gceann tamaill chuir Faolán tús le Monasterium Scottorum dá chuid féin i Fosses (in aice Namur) i 651-2 agus mharaigh gadaithe é mar aon lena thriúr compánach i Le Roeulx sa cheantar sin ar an 31 Deireadh Fómhair 655. Fuarthas na corpáin i bhfolach ar an 16 Eanáir 656 agus tugadh ar ais go Nivelles faoi ardómos iad agus cuid acu ar aghaidh go Fosses. Rinneadh tochailt i Fosses agus i Nivelles ón Dara Cogadh Domhanda i leith agus fuarthas a lán iarsmaí ón 7ú haois faoi dhú-shraitheanna na dteampall atá iontu inniu.

Má bhí Fursa agus Faolán ar an bheirt a b' iomráití i measc na naomh Éireannach a chuaigh go dtí an Phiocard agus an Bheilg sa 7ú haois, bhí Fiachra inchurtha leo sa ghreim a fuair sé ar aigne an ghnáthphobail. Shocraigh sé síos mar dhíthreabhach sa Bhrie, an limistéar fairsing mín sin thart timpeall ar chathair Meaux, i lár an 7ú céad. Bhí Faro ina easpag ann, mac an fhir uasail Chagneric a chuir aithne ar Cholumbán ina aimsir féin agus a léirigh ardbhá le hoilithrigh ó Éirinn riamh ina dhiaidh sin. Deirtear gurbh é Fiachra an chéad duine a bhunaigh óstán ar leith do Ghaeloilithrigh ar an Mhór-Roinn (go fiú roimh Fhaolán) agus gur fhás mainistir Breuil níos déanaí timpeall an chillín a bhí aige. Níor éag sé go dtí tuairim is 670. Leathnaigh a chlú ar fud thuaisceart na Fraince ar fad sna meánaoiseanna, ach níor scríobhadh a 'Bheatha' go dtí an 12ú haois agus níl sí iontaofa mar stair.

D'éirigh leis an Easpag Faro díthreabhach eile as Éirinn darbh ainm Cillian a mhealladh le cónaí a dhéanamh sa cheantar céanna den Fhrainc. Chuir sé faoi in Aubigny in aice le hArras i lár an 7ú haois. Cé go n-aithristear a lán rudaí aiféiseacha ina 'Bheatha', léiríonn an fhoirm Chillenus ar a ainm go dtéann an traidisiún mar gheall air siar go dtí a aimsir féin .i. an 7ú céad.

Tá níos mó ná dosaen ainmneacha eile beo sa bhéaloideas i dtuaisceart na Fraince agus sa Bheilg agus gan mórán cuimhne fágtha orthu ach gur fir naofa ó Éirinn iad. Is dócha go raibh roinnt acu ina ndeisceabail ag Fursa agus a bheirt dearthár; b'fhéidir go bhfuil corr-Éireannach ina mease a thaistil an bealach sin cúpla céad bliain níos déanaí agus gur ceanglaíodh trí dhearmad é leis an chéad dream i gcuimhne an phobail amháin. Tá seans ann nárbh Éireannaigh cuid acu ar chor ar bith, agus tá duine nó beirt ina measc a bhféadfaí a chur in amhras ar mhair siad riamh.

Ach tá a n-ainmneacha agus a dtaisí agus a scéalta sa bhéaloideas faoi ardmheas go fóill: N. Eloque, a deirtear a tháinig i gcomharbas Fhursa mar ab ar Lagny; N. Goban, deisceabal Fhursa, a bhfuil baile beag baiste as a ainm in aice le Laon; N. Monon a cuireadh chun báis i measc shéibhte Ardennes i lár an 7ú céad; N. Oda, banphatrún St Oedenrode, taobh thuaidh de Eindhoven san Ollainn; N. Wiro agus N. Plechelm a onórtar i Roermonde sa tír chéanna; N. Maugille, compánach Fhursa, a chónaigh ina dhíthreabhach i bPonthieu, áit ar éag sé c. 685; N. Algeis, sagart i Thierache sa Phiocard i lár an 7ú céad; N. Etto (Aed?) a chuaigh chun cónaithe i bhFescau in aice le Dompierre (Nord) san aois chéanna; na deartháireacha Lugle agus Luglian a onórtar mar mhairtírigh i Montdidier in aice le Therouanne in oir- thuaisceart na Fraince. Faightear altóir tiomnaithe do dhuine acu agus tobar beannaithe a ghairmtear de dhuine eile, naoimh a mhair i dtraidisiún an cheantair inar shaothraigh siad ach nach ndeachaigh a gclú i bhfad i gcéin.

Lena chois sin tá triúr eile a bhfuil eolas orthu in Éirinn ach nach bhfuil a snaidhm leis an tír seo a dhath níos cinnte ná an slua anaithnid: Rombaut (Rumold), mairtíreach agus pátrún Mechelen; Libhín, aspal Brabant agus pátrún Gent; Dympna, banmhairtíreach na geanmnaíochta agus pátrún Geel. Bhí an triúr seo ar na naoimh a b'fhorleithne deabhóid sa Bheilg san am atá thart agus glacadh leis gurbh Éireannaigh iad go 1éir. Is aisteach an rud é gur mar mhairtíreach a onórtar gach duine acu. Má bhí mairtírigh gann san Eaglais in Éirinn i dtús a saoil, ní hí sin an chuimhne uirthi is buaine a mhair i measc phobal na Beilge.

Author: Tomás Ó Fiaich was professor of history at St Patrick’s College, Maynooth, before being appointed Archbishop of Armagh and primate of all-Ireland. He died in 1990.

Source: Gaelscrínte San Eoraip by Tomás Ó Fiaich, published by Foilseacháin Ábhair Spioradálta, Baile Átha Cliath, 1986.

Click here to Subscribe! Feel free to send our web address and the password for this issue to a friend.
Encourage them to subscribe! Click here to email your friend(s)!

A subscription is €10.00 or US$10.00 for 4 issues. Or St £10.00 for 5 issues. If using another currency please pay the equivalent. PayPal is an easy way to pay online, or you can send a cheque by post. We will accept cheques in any currency, but cannot accept bank drafts or credit cards.

AISLING Magazine, 'An Charraig', Mainistir, Inis Mór, Aran Islands, County Galway, Éire
Phone: + 353-(0)99-61245 - Fax: + 353-(0)99-61968 - E-mail: info@aislingmagazine.com

Contents Previous Next As Gaeilge	Na Naoimh Éireannach sa Phiocard agus i bhFlóndras Caibidéal A Dó By Tomás Ó Fiaich
	The map of Europe showing the influence of Irish monks in the early medieval period is most dense in the area which today corresponds to north-eastern France and Belgium. This chapter of Tomás Ó Fiaich’s book sketches the stories of the most illustrious of the Irish monks who worked in this area during this period.
	Deisceabail N. Columbán, cuid acu ina nÉireannaigh agus cuid acuá ón Mhór-Roinn, ba luaithe a leathnaigh an manachas amach ó Luxeuil ar fud thuaisceart na Fraince agus ar aghaidh thar theorainn an lae inniu go lr na Beilge sa 7ú céad. An té a onórtar inniu mar phríomhaspal na Beilge, N. Amand, is in Aquitaine a rugadh é, ach oileadh faoi riail N. Columbán é. Sula bhfuair Columbán féin bás bhí dea-chaidreamh bunaithe idir na manaigh Éireannacha agus uaisle na Fraince, rud a chuaigh ar sochar do fhás an mhanachais sa chéad ghlúin eile. Sin an fáth go dtugann Prinz 'manachas Hiberno-Fhrancach' ar an chineál manachais a shíolraigh ó Luxeuil sa chéad leath den 7ú haois. Ó Éirinn a tháinig an síol, an spiorad agus an riail bheatha, ach ón Fhrainc féin a tháinig formhór na manach, agus na ríthe agus na huaisle go léir a thug tacaíocht dóibh. Is leor beagán samplaí a thabhairt den tionchar ollmhór a bhí ag Luxeuil. Chuaigh beirt shagart ó Éirinn, Fricor agus Caidoc, i bhfeidhm chomh mór sin ar Richarius, duine de uaisle na Piocairde, gur fhág sé saol na cúirte chun mainistir a bhunú faoi riail Cholumbáin a fuair a hainm uaidh féin — St Riquier. Bheannaigh Columbán iníon Chagneric, duine de uasal-aicme Meaux agus bhunaigh sise (Fara) an clochar cáiliúil a baisteadh óna hainm — Faremoutiers. Thug Wandrille, cúnta an pháláis, a chúl leis an saol agus bhunaigh sé mainistir Fontenelle in aice le Rouen timpeall 648 — St Wandrille a thugtar mar ainm ar an áit anois. Bhí Ouen tar éis bualadh le Columbán agus é ina ghasúr agus i dtrátha 636 bhunaigh sé mainistir Rebais faoi riail an Éireannaigh. I Rebais a oileadh Philibert, an té a bhunaigh Jumieges in aice le Rouen timpeall 655. Thug an Bhanríon Bathild cuireadh do mhanaigh Luxeuil mainistir nua a thosú i gCorbie i 657 agus bhunaigh sí féin clochar ban rialta faoi riail Cholumbáin i Chelles in aice le Páras. I Luxeuil féin a oileadh N. Omer, easpag Therouanne, agus Valery, ab Leucone, agus Bereharius (Berchaire), ab Montier-en-Der. B'fhíor don té a scríobh beatha an aba dheireanaigh sin nuair a dúirt sé: 'Cén áit anois, cén chathair nach aoibhinn leo easpag nó ab a bheith i gceannas orthu a oileadh faoi riail an fhir naofa sin?’ Ach siúd is gurbh iad na Francaigh fein is mó a leathnaigh riail Cholumbáin ar fud na Fraince, bhí corr-Éireannach ina mease fosta. Duine acu sin ba ea Deicolus — is dócha gur Dicuil nó Céile Dé a bhí mar ainm air sular fhág sé Éire. Nuair a ruaigeadh Columbán as Luxeuil bhí Deicolus róbhreoite lena chomóradh agus d'fhan sé ina dhíthreabhach i sléibhte na Vosges. Bhronn an tiarna áitiúil leadhb thalaimh air ar ball, agus ar a chuid talaimh féin a bhunaigh sé mainistir Lure. Deir a 'Bheatha' (nár scríobhadh go ceann trí chéad bliain) gur dheartháir le Naomh Gall a bhí ann. Maíonn 'Beatha' N. Roding nó N. Rouin a bhí ina ab ar mhainistir Beaulieu san Argonne, gurbh Éireannach eisean chomh maith (b'fhéidir gur ó Ruaidhin a shíolraigh an t-ainm) agus go dtáinig sé chun na Fraince in éineacht le Columbán. D'fhéadfá a rá dá bhrí sin go raibh an manachas á leathnú ag deisceabail Cholumbáin ar feadh glúine ar a gconlán féin go dtí go dtáinig díorma nua as Éirinn i lár an 7ú haois chun tuilleadh tacaíochta a thabhairt dóibh. Naomh Fursa is iomráití den choilíneacht nua, cé gur bheag an tionchar a bhí aige ar an cheantar go dtí tar éis a bháis. Tá sean- teampaill in onóir do naomh dárbh ainm Fursa i gContae Chiarraí, i gContae na Gaillimhe agus i gContae Lú go dtí an lá inniu. Ní fios arbh ionann an triúr nó arbh é an fear céanna nó fear eile a d'imigh thar sáile. Cé go n-abraíonn an Vita Prima gur ar bhruach Loch Oirbsean a rugadh é, tá cúpla sifín beag sa ghaoth a cheanglaíonn fear na Fraince le Contae Lú. Bhunaigh sé mainistir Cnoberes- burgh i Sasana (Burgh Castle faoi ghiota de Great Yarmouth inniu), agus ar ball d'fhág sé a dheartháir Faolán i mbun na mainistreach sin agus thaistil sé féin chun na Fraince (c. 644-5). Chuir sé mainistir ar bun i Lagny i ndeas do Pháras agus d'éag sé i 649 nó 650. Bhí a cháil imithe chomh fada sin roimh a bhás gur ghlac maor pálais Neustria (Erchinoald ab ainm dó) seilbh ar a chorp mar thaise luachmhar le haghaidh an teampaill nua a bhí sé a thógáil i bPéronne. I gceann tamaill ruaigeadh Faolán agus a chuid manach as Cnoberesburgh agus tháinig siad le baint fúthu ag tuama Fhursa (650). Cuireadh an triú deartháir, Ultan, i mbun na mainistreach níos déanaí, agus ar dhul in éag dó tháinig an comhluadar faoi stiúir Éireannaigh eile, Ceallán (+ 706), file agus comhfhreagróir an scoláire Shasanaigh Aldhelm. Ar feadh dhá chéad bliain i ndiaidh bhás Fhursa d'fhan Péronne i seilbh na nGael — b'fhéidir go dtí gur scrios na Lochlannaigh in 880 í. Hospitale Scottorum a bhí ann chomh maith le monasterium Scottorum, áit a dtiocfadh leis an ógchléireach agus leis an aithríoch ó Éirinn an chuid eile dá saol a chaitheamh le hurnaí agus leis an bheatha rialta, agus áit a bhféadfadh an Gaeloilithreach dídean na hoíche a fháil ar a bhealach chuig scrín ní b'fhaide ó bhaile. Go leor manach ó Éirinn a bhí ag taisteal chun na Mór- Roinne ina dhiaidh sin, thug siad iarraidh cuairt a thabhairt ar Péronne, óir bhí Fís Fhursa ar Ifreann tar éis clú an naoimh a scaipeadh agus thuig siad go raibh corp neamhlofa an naoimh le feiceáil ann go fóill. Ní iontas ar bith dá bhrí sin go gcuirfí isteach in Annala na hÉireann ó am go ham obit manaigh a d'éag i bPéronne (Cathair Fhursa a thug na hAnnala uirthi) díreach mar dá bhfaigheadh sé bás i gCluain Mac Nóis nó i Lios Mór. Nó gur thosaigh scríobhaithe na Mór-Roinne a ghlaoch Peronna Scottorum ar an bhall coimhthíoch seo ina measc. Nó go raibh deabhóid do Naomh Pádraig beo i bPeronne go han-luath agus gur ón mhainistir sin a shíolraíonn cuid de na cóipeanna is sine dá bhfuil againn de Fhaoistin Phádraig. Nó gur fhás Péronne ina entrepot tábhachtach le lámhscríbhinní ó Éirinn a scaipeadh ar fud na hEorpa, sa chruth go bhfuil lámhscríbhinní a bhí sa mhainistir sin tráth le fáil chomh fada soir le Leningrad inniu. Níor éag Faolán i bPéronne ach d'imigh leis isteach sa limistéar fiáin atá i ndeisceart na Beilge anois. Chaith sé tamall i dtús báire i Nivelles, áit a raibh mainistir dhúbailte a bhunaigh N. Geartrúid, iníon Pippin Landen, agus a máthair, N. Íde, timpeall 640. Bhí an mhainistir seo ag leanúint riail na nÉireannach ón tús ach níor bunaíodh go speisialta do Éireannaigh í. I gceann tamaill chuir Faolán tús le Monasterium Scottorum dá chuid féin i Fosses (in aice Namur) i 651-2 agus mharaigh gadaithe é mar aon lena thriúr compánach i Le Roeulx sa cheantar sin ar an 31 Deireadh Fómhair 655. Fuarthas na corpáin i bhfolach ar an 16 Eanáir 656 agus tugadh ar ais go Nivelles faoi ardómos iad agus cuid acu ar aghaidh go Fosses. Rinneadh tochailt i Fosses agus i Nivelles ón Dara Cogadh Domhanda i leith agus fuarthas a lán iarsmaí ón 7ú haois faoi dhú-shraitheanna na dteampall atá iontu inniu. Má bhí Fursa agus Faolán ar an bheirt a b' iomráití i measc na naomh Éireannach a chuaigh go dtí an Phiocard agus an Bheilg sa 7ú haois, bhí Fiachra inchurtha leo sa ghreim a fuair sé ar aigne an ghnáthphobail. Shocraigh sé síos mar dhíthreabhach sa Bhrie, an limistéar fairsing mín sin thart timpeall ar chathair Meaux, i lár an 7ú céad. Bhí Faro ina easpag ann, mac an fhir uasail Chagneric a chuir aithne ar Cholumbán ina aimsir féin agus a léirigh ardbhá le hoilithrigh ó Éirinn riamh ina dhiaidh sin. Deirtear gurbh é Fiachra an chéad duine a bhunaigh óstán ar leith do Ghaeloilithrigh ar an Mhór-Roinn (go fiú roimh Fhaolán) agus gur fhás mainistir Breuil níos déanaí timpeall an chillín a bhí aige. Níor éag sé go dtí tuairim is 670. Leathnaigh a chlú ar fud thuaisceart na Fraince ar fad sna meánaoiseanna, ach níor scríobhadh a 'Bheatha' go dtí an 12ú haois agus níl sí iontaofa mar stair. D'éirigh leis an Easpag Faro díthreabhach eile as Éirinn darbh ainm Cillian a mhealladh le cónaí a dhéanamh sa cheantar céanna den Fhrainc. Chuir sé faoi in Aubigny in aice le hArras i lár an 7ú haois. Cé go n-aithristear a lán rudaí aiféiseacha ina 'Bheatha', léiríonn an fhoirm Chillenus ar a ainm go dtéann an traidisiún mar gheall air siar go dtí a aimsir féin .i. an 7ú céad. Tá níos mó ná dosaen ainmneacha eile beo sa bhéaloideas i dtuaisceart na Fraince agus sa Bheilg agus gan mórán cuimhne fágtha orthu ach gur fir naofa ó Éirinn iad. Is dócha go raibh roinnt acu ina ndeisceabail ag Fursa agus a bheirt dearthár; b'fhéidir go bhfuil corr-Éireannach ina mease a thaistil an bealach sin cúpla céad bliain níos déanaí agus gur ceanglaíodh trí dhearmad é leis an chéad dream i gcuimhne an phobail amháin. Tá seans ann nárbh Éireannaigh cuid acu ar chor ar bith, agus tá duine nó beirt ina measc a bhféadfaí a chur in amhras ar mhair siad riamh. Ach tá a n-ainmneacha agus a dtaisí agus a scéalta sa bhéaloideas faoi ardmheas go fóill: N. Eloque, a deirtear a tháinig i gcomharbas Fhursa mar ab ar Lagny; N. Goban, deisceabal Fhursa, a bhfuil baile beag baiste as a ainm in aice le Laon; N. Monon a cuireadh chun báis i measc shéibhte Ardennes i lár an 7ú céad; N. Oda, banphatrún St Oedenrode, taobh thuaidh de Eindhoven san Ollainn; N. Wiro agus N. Plechelm a onórtar i Roermonde sa tír chéanna; N. Maugille, compánach Fhursa, a chónaigh ina dhíthreabhach i bPonthieu, áit ar éag sé c. 685; N. Algeis, sagart i Thierache sa Phiocard i lár an 7ú céad; N. Etto (Aed?) a chuaigh chun cónaithe i bhFescau in aice le Dompierre (Nord) san aois chéanna; na deartháireacha Lugle agus Luglian a onórtar mar mhairtírigh i Montdidier in aice le Therouanne in oir- thuaisceart na Fraince. Faightear altóir tiomnaithe do dhuine acu agus tobar beannaithe a ghairmtear de dhuine eile, naoimh a mhair i dtraidisiún an cheantair inar shaothraigh siad ach nach ndeachaigh a gclú i bhfad i gcéin. Lena chois sin tá triúr eile a bhfuil eolas orthu in Éirinn ach nach bhfuil a snaidhm leis an tír seo a dhath níos cinnte ná an slua anaithnid: Rombaut (Rumold), mairtíreach agus pátrún Mechelen; Libhín, aspal Brabant agus pátrún Gent; Dympna, banmhairtíreach na geanmnaíochta agus pátrún Geel. Bhí an triúr seo ar na naoimh a b'fhorleithne deabhóid sa Bheilg san am atá thart agus glacadh leis gurbh Éireannaigh iad go 1éir. Is aisteach an rud é gur mar mhairtíreach a onórtar gach duine acu. Má bhí mairtírigh gann san Eaglais in Éirinn i dtús a saoil, ní hí sin an chuimhne uirthi is buaine a mhair i measc phobal na Beilge.
	Author: Tomás Ó Fiaich was professor of history at St Patrick’s College, Maynooth, before being appointed Archbishop of Armagh and primate of all-Ireland. He died in 1990.
	Source: Gaelscrínte San Eoraip by Tomás Ó Fiaich, published by Foilseacháin Ábhair Spioradálta, Baile Átha Cliath, 1986.
Click here to Subscribe!	Feel free to send our web address and the password for this issue to a friend. Encourage them to subscribe! Click here to email your friend(s)!
	A subscription is €10.00 or US$10.00 for 4 issues. Or St £10.00 for 5 issues. If using another currency please pay the equivalent. PayPal is an easy way to pay online, or you can send a cheque by post. We will accept cheques in any currency, but cannot accept bank drafts or credit cards.
AISLING Magazine, 'An Charraig', Mainistir, Inis Mór, Aran Islands, County Galway, Éire Phone: + 353-(0)99-61245 - Fax: + 353-(0)99-61968 - E-mail: info@aislingmagazine.com